Prace Instytutu

Prace Instytutu Mechaniki Górotworu PAN, Tom 9, nr 1-4

Walidacja komputerowego programu symulacji wentylacji VentMet dla rejonu ściany, z uwzględnieniem zmiennych w czasie źródeł metanu, związanych z cykliczną pracą kombajnu
Wacław Dziurzyński, Andrzej Krach, Teresa Pałka, Stanisław Wasilewski (PDF do pobrania)
Numeryczna symulacja rozkładów temperatur i stężenia gazów pożarowych w zwałowisku odpadów pogórniczych
Przemysław Skotniczny (PDF do pobrania)
Właściwości cylindrycznych sensorów platynowo-ceramicznych w aspekcie konstrukcji sondy do wyznaczania wektora prędkości przepływu powietrza w wyrobisku górniczym
Paweł Ligęza, Elżbieta Poleszczyk (PDF do pobrania)
Hybrydowy termoanemometryczny system pomiaru składowych wektora prędkości przepływu powietrza w wyrobisku górniczym
Paweł Ligęza, Elżbieta Poleszczyk (PDF do pobrania)
Badanie możliwości wykrywania zwrotu wektora prędkości przepływu za pomocą sondy dwuwłóknowej
Katarzyna Socha, Paweł Ligęza (PDF do pobrania)
Metoda pomiaru składowych i zwrotu wektora prędkości w przepływach płaskich
Katarzyna Socha, Paweł Ligęza (PDF do pobrania)
Analiza anemometru falowego ze skośnym ustawieniem układu nadajnik-detektor
Andrzej Rachalski (PDF do pobrania)
Wyznaczanie trójwymiarowego pola prędkości
Władysław Cierniak (PDF do pobrania)
Różne postacie równania ciśnienia efektywnego uzyskane podczas badań laboratoryjnych piaskowca „Tumlin” (cz. II)
Andrzej Nowakowski (PDF do pobrania)
Uniwersalny strunowy moduł pomiarowy i jego oprogramowanie
Adam Kanciruk (PDF do pobrania)
Skompensowany termicznie, bezrdzeniowy indukcyjny czujnik przemieszczania w równoległym układzie mechanicznym
Janusz Nurkowski (PDF do pobrania)
Nowe metody i narzędzia dla badań zjawiska nagłego wyrzutu węgla i gazu
Barbara Dutka, Mateusz Kudasik, Mirosław Wierzbicki (PDF do pobrania)
Program do kompleksowego przetwarzania i analizy danych z eksperymentów filtracyjnych i wyrzutowych prowadzonych na stanowisku rury wyrzutowej
Jacek Sobczyk, Juliusz Topolnicki (PDF do pobrania)
Wykorzystanie metody morfologii matematycznej oraz rozpoznawania obrazów do opisu geometrii powierzchni przełamów skalnych
Mateusz Młynarczuk, Teresa Ratajczak, Jarosław Aksamit (PDF do pobrania)
Modelowanie numeryczne wpływu eksploatacji podziemnej na powierzchnię terenu w górotworze uwarstwionym
Krzysztof Tajduś, Jan Walaszczyk (PDF do pobrania)
Analiza roztwarzania substancji aktywnych z uwzględnieniem efektów dyfuzyjnych okołoziarnowej warstwy granicznej
Mariusz R. Sławomirski (PDF do pobrania)
Wpływ podziemnej eksploatacji górniczej na grupę budynków. Modelowanie fizyczne i numeryczne 2D
Jerzy Cygan, Lucyna Florkowska, Jan Leśniak, Jan Walaszczyk (PDF do pobrania)

Prace Instytutu Mechaniki Górotworu PAN, Tom 8, nr 1-4

Regulacja adaptacyjna w anemometrze stałotemperaturowym
Paweł Ligęza (PDF do pobrania)
Kształtowanie pasma przenoszenia anemometru stałopasmowego
Paweł Ligęza (PDF do pobrania)
Laboratoryjny system do badania charakterystyk kątowych czujników anemometrycznych
Paweł Jamróz, Paweł Ligęza (PDF do pobrania)
Termoanemometryczne pomiary przepływów dwuwymiarowych z uwzględnieniem zwrotu
Katarzyna Socha, Paweł Ligęza (PDF do pobrania)
Badania asymetrii rozkładu rezystancji włókna termoanemometru w aspekcie możliwości określenia zwrotu wektora prędkości przepływu
Jan Kiełbasa, Elżbieta Poleszczyk (PDF do pobrania)
Analiza konfiguracji przestrzennej układu nadajnik-detektor w anemometrze z oddziaływaniem cieplnym
Andrzej Rachalski (PDF do pobrania)
Wybrane algorytmy sterowania eksperymentalnymi badaniami termoanemometrycznymi
Marek Gawor (PDF do pobrania)
Błędy temperaturowe indukcyjnego przetwornika odkształcenie-częstotliwość pracującego w oscylatorze z silnie tłumionym obwodem rezonansowym
Janusz Nurkowski (PDF do pobrania)
Urządzenie do pomiaru wielkości mechanicznych i temperatury przy pomocy przetworników strunowych
Adam Kanciruk (PDF do pobrania)
Budowa stanowiska pomiarowego do badania zmiennych rozpływów w rozgałęzieniach
Władysław Cierniak, Jerzy Gorgoń, Katarzyna Mnich (PDF do pobrania)
Analiza danych pomiarowych uzyskanych z anemometrycznych czujników stacjonarnych i przenośnych
Janusz Kruczkowski (PDF do pobrania)
Numeryczne wyznaczenie rozkładów ciśnień i prędkości powietrza w zwałowisku górniczym i jego otoczeniu dla założonej porowatości
Przemysław Skotniczny (PDF do pobrania)
Symulacja numeryczna roztwarzania substancji podczas filtracji płynu w ośrodkach porowatych
Mariusz R. Sławomirski (PDF do pobrania)
Metodyka analizy numerycznej współdziałania budynku z podłożem deformującym się wskutek eksploatacji podziemnej
Lucyna Florkowska, Jerzy Cygan, Jan Leśniak, Krzysztof Tajduś, Jan Walaszczyk (PDF do pobrania)
Analiza czynników racjonalizujących transfer ryzyka w podziemnym zakładzie górniczym
Tadeusz Cyrul (PDF do pobrania)
Zastosowanie metody analizy obrazu i profilometrii laserowej do ilościowej oceny niedociągłości wstępujących w skałach analizowanych w skali mikro i makro
Mariusz Młynarczuk, Teresa Ratajczak, Jarosław Aksamit (PDF do pobrania)
Węgiel odmieniony strukturalnie w rejonie wyrzutu w chodniku transportowym D-6 w pokładzie „Zofiówka” – pomiary stereologiczne
Mirosław Wierzbicki, Mariusz Młynarczuk (PDF do pobrania)
Analiza niektórych zjawisk zachodzących w trakcie nieustalonego transportu gazu sorbującego poprzez ośrodek węglowy
Juliusz Topolnicki, Norbert Skoczylas, Jacek Sobczyk, Mirosław Wierzbicki (PDF do pobrania)
Różne postacie równania ciśnienia efektywnego uzyskane podczas badań laboratoryjnych piaskowca „Tumlin”
Andrzej Nowakowski, Zbigniew Lizak (PDF do pobrania)

Prace Instytutu Mechaniki Górotworu PAN, Tom 7, nr 1-2

O dokładności wyznaczania pola powierzchni przekroju poprzecznego profilometrem biegunowym
Wacław Trutwin (PDF do pobrania)
Górniczy Profilometr Laserowy GPL-1
Andrzej Krach, Wacław Trutwin (PDF do pobrania)
Profilometria optyczna
Marek Gawor (PDF do pobrania)
Zintegrowana sonda do wielopunktowych, współczasowych pomiarów pól temperatury i prędkości przepływu gazu
Paweł Ligęza, Elżbieta Poleszczyk (PDF do pobrania)
Badania właściwości metrologicznych zintegrowanych głowic do wielopunktowych pomiarów pól prędkości i temperatury przepływu gazu
Paweł Ligęza, Elżbieta Poleszczyk (PDF do pobrania)
Przenośny system akwizycji danych pomiarowych na bazie modułu NI USB-6009
Paweł Jamróz, Paweł Ligęza (PDF do pobrania)
Zastosowanie algorytmów genetycznych w optymalizacji zmodyfikowanej metody wyznaczania składowych wektora prędkości
Paweł Ligęza, Katarzyna Socha (PDF do pobrania)
Zastosowanie algorytmu z wykładniczym zapominaniem do korekcji dynamicznej metodą „w ciemno”
Paweł Jamróz, Andrzej Skalski (PDF do pobrania)
Anemometr z sinusoidalną modulacją współczynnika nagrzania i jego praca w adaptacyjnym systemie komputerowym
Jan Kiełbasa (PDF do pobrania)
Badania asymetrii rozkładu napięć na dzielonym włóknie termoanemometru w zależności od prędkości przepływu
Jan Kiełbasa, Elżbieta Poleszczyk (PDF do pobrania)
Implementacja i badania parametrów metrologicznych różnicowego anemometru z falą cieplną w adaptacyjnym komputerowym systemie termoanemometrycznym
Marek Gawor, Andrzej Rachalski (PDF do pobrania)
Walidacja modelu matematycznego przewietrzania kopalni stosowanego w programie VenMet z wykorzystaniem bazy danych pomiarowych wybranego rejonu wentylacyjnego KWK
Wacław Dziurzyński, Andrzej Krach, Jerzy Krawczyk, Teresa Pałka (PDF do pobrania)
Badania wpływu zaburzeń profilu prędkości powietrza na pomiary anemometrami stacjonarnymi różnych typów
Janusz Kruczkowski, Wiesław Chmiel (PDF do pobrania)
Stanowisko do badań zmiennych rozpływów w węźle
Władysław Cierniak, Katarzyna Mnich, Jerzy Gorgoń (PDF do pobrania)
Modelowanie trójwymiarowego przepływu powietrza wokół zwałowiska odpadów pogórniczych
Przemysław Skotniczny (PDF do pobrania)

Prace Instytutu Mechaniki Górotworu PAN, Tom 7, nr 3-4

Błędy w pomiarach odkształceń wykonywanych w komorze ciśnienia czujnikiem indukcyjnym
Janusz Nurkowski (PDF do pobrania)
Opracowanie i konstrukcja nowych przetworników strunowych do pomiarów przemieszczeń gruntu, odkształceń obiektów budowlanych i betonu
Adam Kanciruk, Leszek Stanisławski (PDF do pobrania)
Różne sposoby kształtowania się ciśnienia efektywnego w skale znajdującej się na granicy wytrzymałości
Andrzej Nowakowski (PDF do pobrania)
Badania kinetyki uwalniania metanu z próbek węglowych pochodzących z wybranych miejsc w pokładzie 409/3 w kopalni „Zofiówka”
Juliusz Topolnicki, Mirosław Wierzbicki, Norbert Skoczylas, Jacek Sobczyk (PDF do pobrania)
Badania in situ szczelinowości i chropowatości ścian skalnych przy wykorzystaniu analizy obrazu i profilometrii laserowej
Mariusz Młynarczuk, Teresa Ratajczak, Jarosław Aksamit (PDF do pobrania)
Numeryczna symulacja rozpływu płynu w węźle
Jerzy Cygan (PDF do pobrania)
Modelowanie konwergencji w modularnej strukturze wielopoziomowej kopalni soli
Grzegorz Kortas, Agnieszka Maj (PDF do pobrania)
Numeryczne modelowanie wpływu eksploatacji na powierzchnię ze szczególnym uwzględnieniem uwarstwienia górotworu
Krzysztof Tajduś, Jan Walaszczyk (PDF do pobrania)
Modelowanie numeryczne w prognozowaniu i zapobieganiu szkodom górniczym w budynkach
Lucyna Florkowska, Jan Walaszczyk (PDF do pobrania)
Wykorzystanie badań modelowych na ośrodku sypkim pionowo niejednorodnym do analizy kształtowania się przemieszczeń w brzeżnej części niecki osiadania
Jan Walaszczyk, Jan Leśniak, Jerzy Cygan (PDF do pobrania)
Modelowanie matematyczne roztwarzania substancji aktywnych zawartych w podziemnym składowisku odpadów z uwzględnieniem dyfuzji i kinetyki reakcji chemicznych
Mariusz R. Sławomirski (PDF do pobrania)
Ocena zagrożeń naturalnych w kopalni a decyzje w warunkach ryzyka
Tadeusz Cyrul (PDF do pobrania)

Prace Instytutu Mechaniki Górotworu PAN, Tom 6, nr 1-2

Kształtowanie się ciśnienia efektywnego w klasycznym, trójosiowym stanie naprężenia na podstawie wyników pękania i deformacji wybranych skał
Jerzy Gustkiewicz, Andrzej Nowakowski, Janusz Nurkowski, Leszek Stanisławski, Zbigniew Lizak (PDF do pobrania)
Wybrane dyskretne elementy półprzewodnikowe jako czujniki temperatury cieczy pod wysokim ciśnieniem
Janusz Nurkowski (PDF do pobrania)
Telemetryczny miernik strunowy TNS-1
Adam Kanciruk (PDF do pobrania)
Numeryczne modelowanie współpracy budynku z podłożem w ujęciu przestrzennego i płaskiego opisu zagadnienia
Lucyna Florkowska, Jan Walaszczyk (PDF do pobrania)
Wykorzystanie badań modelowych na ośrodku sypkim pionowo niejednorodnym do analizy kształtowania się przemieszczeń w brzeżnej części niecki osiadania
Jerzy Cygan, Jan Leśniak, Jan Walaszczyk (PDF do pobrania)
Możliwość zastosowania wybranych wersji modelu Druckera-Pragera do opisu właściwości plastycznych soli kamiennej
Jacek Sobczyk (PDF do pobrania)
Testy aparatury do pomiaru kinetyki uwalniania CO₂ z próbek węgla kamiennego
Juliusz Topolnicki, Mirosław Wierzbicki, Norbert Skoczylas (PDF do pobrania)
Opis powierzchni przełamów wybranych skał metodami morfologii matematycznej
Mariusz Młynarczuk, Tadeusz Ratajczak, Jarosław Aksamit (PDF do pobrania)
Zastosowanie metod analizy obrazów do detekcji sieci szczelin śródkrystalicznych obserwowanych na mikroskopowych obrazach struktur skalnych
Bogusław Obara, Mariusz Młynarczuk (PDF do pobrania)
Identyfikacja zagrożeń jako źródeł ryzyka w działalności górniczej
Tadeusz Cyrul (PDF do pobrania)

Prace Instytutu Mechaniki Górotworu PAN, Tom 6, nr 3-4

Weryfikacja modelu matematycznego wydzielania metanu w rejonie ściany z uwzględnieniem zmian ciśnienia atmosferycznego
Wacław Dziurzyński, Andrzej Krach, Jerzy Krawczyk, Teresa Pałka (PDF do pobrania)
Badanie własności metrologicznych układu pomiarowego do wyznaczania gęstości powietrza
Janusz Kruczkowski (PDF do pobrania)
Walidacja metod pomiarowych w procesie akredytacji laboratorium wzorcującego
Andrzej Krach, Wiesław Chmiel (PDF do pobrania)
Laboratoryjne badanie rozpływu cieczy w rozgałęzieniu z krętym dopływem
Władysław Cierniak, Katarzyna Mnich (PDF do pobrania)
Metoda pomiaru przepływu krwi w organizmie człowieka
Katarzyna Mnich (PDF do pobrania)
Teoretyczne, aparaturowe i programowe ograniczenia pracy anemometru z falą cieplną
Jan Kiełbasa (PDF do pobrania)
Struktura oprogramowania i możliwości metrologiczne sterowanego komputerowo wielokanałowego termoanemometrycznego systemu pomiarowego
Marek Gawor, Katarzyna Socha (PDF do pobrania)
Eksperymentalna weryfikacja wielokanałowego termoanemometrycznego systemu pomiarowego jako anemometru z falą cieplną
Jan Kiełbasa, Paweł Ligęza, Elżbieta Poleszczyk, Andrzej Rachalski (PDF do pobrania)
Konstrukcja specjalizowanych czujników termoanemometrycznych do systemu pomiarowego
Józef Rysz (PDF do pobrania)
Koncepcja sondy do wielopunktowych pomiarów pól prędkości przepływu i jej badania modelowe
Paweł Ligęza, Elżbieta Poleszczyk (PDF do pobrania)
Charakterystyki metrologiczne cienkowarstwowych sensorów platynowych w zastosowaniu do wielopunktowych pomiarów pola prędkości przepływu
Paweł Ligęza, Elżbieta Poleszczyk (PDF do pobrania)
Modelowanie numeryczne transportu substancji aktywnych z uwzględnieniem sorpcji i reakcji chemicznych w oparciu o równania różniczkowe adwekcji i kinetyki procesów
Mariusz R. Sławomirski (PDF do pobrania)
Zastosowanie profilometrii do określania pola przekroju poprzecznego wyrobisk kopalnianych
Wacław Trutwin (PDF do pobrania)
Zasada działania profilometru laserowego służącego do pomiaru pola przekroju poprzecznego wyrobisk kopalnianych
Andrzej Krach, Wacław Trutwin (PDF do pobrania)
Adaptacja aparatury w wykonaniu normalnym do pracy w warunkach zagrożeń wybuchem
Andrzej Michalunio (PDF do pobrania)
Oprogramowanie sterujące Laboratoryjnym Profilometrem Laserowym
Mariusz Młynarczuk (PDF do pobrania)

Prace Instytutu Mechaniki Górotworu PAN, Tom 5, nr 1

Podstawowe zagadnienia zarządzania ryzykiem projektu górniczego
Tadeusz Cyrul
Badania niestacjonarnego rozkładu prędkości przepływu powietrza w kanale wentylatora głównego przewietrzania
Władysław Cierniak, Wacław Dziurzyński, Andrzej Krach, Jerzy Krawczyk
Prezentacja stanowisk pomiarowych do badania współpracy i charakterystyk wentylatorów
Władysław Cierniak, Jerzy Krawczyk
Badanie charakterystyk pojedynczego wentylatora na stanowisku laboratoryjnym
Jerzy Krawczyk
Nowe kierunki rozwoju pakietu VENTGRAPH
Teresa Pałka
Przyrządy pomiarowe i programy komputerowe do wyznaczania wybranych parametrów fizycznych atmosfery kopalni głębinowej
Janusz Kruczkowski
Pompa sterowana przez komputer jako zadajnik strumienia cieczy
Władysław Cierniak
Komputerowe sterowanie prędkością ruchu tłoka pompy
Andrzej Krach
Wiry stacjonarne w przepływach krwi w układzie naczyniowym
Mariusz R. Sławomirski
Rozrzedzeniowa fala uderzeniowa
Marek Gawor
Baza danych wskaźników wyrzutowych i oprogramowanie do analizy i oceny stanu zagrożenia wyrzutami metanu i skał
Marek Gawor
Anemometr ze stałą mocą zasilania grzanego włókna
Jan Kiełbasa
O formalnej postaci modelu matematycznego czujnika termoanemometrycznego
Paweł Ligęza
Moduł termoanemometru stałotemperaturowego i termometru stałoprądowego do zastosowań w laboratoryjnych systemach pomiarowych
Paweł Ligęza
Baza pomiarowa, wzorcowanie i obszar aplikacyjny trójwłóknowej sondy termoanemometrycznej
Elżbieta Poleszczyk
Charakterystyki kątowe termoanemometru z grzanym włóknem w zakresie małych prędkości
Andrzej Rachalski
Wybrane elementy niepewności w pomiarach wektora prędkości przepływu gazu cz.I
Andrzej Rachalski
Ilościowy opis długości spękań wymuszonych termicznie
Mariusz Młynarczuk
Pomiar wpływu podwyższonej temperatury na zmianę barwy biotytu w granitach ze Strzelina
Mariusz Młynarczuk, Tadeusz Ratajczak
Algorytm automatycznej analizy spękań struktur skalnych na przykładzie granitu ze Strzelina
Bogusław Obara
Rozkład naprężeń rezydualnych w brykiecie węglowym – wyniki eksperymentalne i analityczne
Mirosław Wierzbicki

Prace Instytutu Mechaniki Górotworu PAN, Tom 5, nr 2

Wyznaczanie współczynnika oporu wyrobiska z zastosowaniem współczesnych przyrządów pomiarowych
Jerzy Krawczyk, Janusz Kruczkowski
Badania porównawcze małych prędkości powietrza w tunelu aerodynamicznym w systemie potwierdzania metrologicznego
Wiesław Chmiel, Andrzej Krach
Niepewność pomiaru ciśnień barometrycznych i ich różnic w kopalnianej sieci wentylacyjnej
Andrzej Krach
Wyrażanie niepewności pomiaru na przykładzie pomiaru ciśnienia mikroanemometrem hydrostatycznym
Andrzej Krach
Wentylator łopatkowy
Jerzy Gorgoń, Andrzej Krach
Badanie przepływów cieczy w rozgałęzieniu
Katarzyna Mnich, Władysław Cierniak
Wielootworowa zwężka do pomiaru małych strumieni
Władysław Cierniak, Katarzyna Mnich
Eksperymentalna weryfikacja jednowłóknowego indykatora zwrotu prędkości przepływu
Jan Kiełbasa
Sterowany komputerowo termoanemometryczny system pomiarowy pracujący w oparciu o koncepcję sterowanego układu stałotemperaturowego
Paweł Ligęza
Oprogramowanie termoanemometrycznego systemu pomiaru pól prędkości przepływu gazu
Marek Gawor
Algorytm wyznaczania wektora prędkości przepływu w pomiarach termoanemometrycznych
Andrzej Rachalski
Badania eksperymentalne trójwymiarowego pola prędkości generowanego przez wentylator ssący na wlocie cylindrycznego kanału
Katarzyna Ciombor, Marek Gawor, Paweł Ligęza, Jan Palacz, Elżbieta Poleszczyk, Andrzej Rachalski, Józef Rysz
Sonda do pomiaru prędkości przepływu i temperatury silnie zapylonego gorącego powietrza w warunkach wybuchu pyłu węglowego
Józef Rysz, Paweł Ligęza
Sposoby wizualizacji słuchowych potencjałów wywołanych
Katarzyna Ciombor
Możliwości wykorzystania przetworników strunowych do pomiarów dynamicznych
Adam Kanciruk
Metoda określania dynamicznych własności filtracyjnych ośrodka porowatego na podstawie pomiarów prowadzonych w warunkach filtracji niestacjonarnej
Juliusz Topolnicki
Pomiary temperaturowej zależności współczynników opisujących filtrację niestacjonarną gazów poprzez brykiet węglowy
Juliusz Topolnicki, Mirosław Wierzbicki, Norbert Skoczylas

Prace Instytutu Mechaniki Górotworu PAN, Tom 5, nr 3-4

Wybrane aspekty ryzyka i niepewności w projektach inżynierskich
Tadeusz Cyrul
Wpływ zmiennych w czasie deformacji górniczych na stan podłoża naziemnej konstrukcji budowlanej
Jan Walaszczyk, Lucyna Florkowska
Komputerowa symulacja wpływu niszczenia warstw skalnych na przebieg procesu deformacji powierzchni
Jan Walaszczyk, Jerzy Cygan
Wykorzystanie badań modelowych na ośrodku sypkim pionowo niejednorodnym do analizy kształtowania się przemieszczeń w brzeżnej części niecki osiadania w złożonych warunkach eksploatacji
Jan Leśniak, Wiesława Pielok, Jan Walaszczyk
Zmiany niektórych właściwości mechanicznych piaskowca pod wpływem sorbujących i niesorbujących płynów porowych pod ciśnieniem
Jerzy Gustkiewicz, Andrzej Nowakowski, Zbigniew Lizak
Porównanie wyników pomiaru odkształceń różnymi metodami podczas testu jednoosiowego ściskania
Janusz Nurkowski, Andrzej Nowakowski
Segmentacja obrazów ziarn struktur skalnych, wykorzystująca metodę badania lokalnej jednorodności obrazu i transformację systemu koloru RGB do CIELab
Bogusław Obara
Automatyczna segmentacja szczelin śródkrystalicznych w dolomicie z Rędzin – algorytm i jego zastosowanie
Mariusz Młynarczuk, Bogusław Obara
Zastosowanie metod stereologii i analizy obrazu do ilościowego opisu spękań wymuszonych w skałach
Mariusz Młynarczuk, Tadeusz Ratajczak, Jarosław Aksamit
Określenie współczynników potęgowego prawa pełzania soli kamiennej na podstawie testów laboratoryjnych
Jacek Sobczyk, Grzegorz Kortas
Modelowanie matematyczne przepływów w ośrodkach porowatych substancji aktywnych podlegających sorpcji i reakcjom chemicznym o kinetyce pierwszego i wyższych rzędów
Mariusz R. Sławomirski
Prognozowanie liczby wypadków w kopalniach węgla kamiennego w oparciu o przyjęty model matematyczny
Wacław Trutwin

Istnieje możliwość wydania recenzowanej monografii naukowej w Wydawnictwie Instytutu Mechaniki Górotworu Polskiej Akademii Nauk (Poziom I – 80 punktów).

Kontakt:

lic. Jan Palacz
Tel.: +48 12 637 62 00 wew. 32
palacz@imgpan.pl

Informacje dla autorów:

kompletny materiał do druku powinien zawierać: tytuł pracy, recenzję wydawniczą, tekst zasadniczy oraz tabele i rysunki z podpisami,
prace są dostarczane w formie elektronicznej (zaleca się użycie edytora tekstu Microsoft Word) i w papierowej,
podstawowe założenia przygotowanych tekstów:
- format papieru: A4,
- czcionka tekstu podstawowego: Times New Roman,
- marginesy, akapity, odstępy: dowolne,
- rysunki w formatach: cdr, jpg, tif, bmp lub eps, o maksymalnej szerokości 134 mm,
- rysunki biało-czarne w tekście, kolorowe jako osobna wkładka,
- czcionka przy opisach na rysunkach: Arial CE o wielkości 8-10 pkt,
- wzory matematyczne przygotowane w programie Math Type (lub Microsoft Equation) i umieszczone w tekście zasadniczym.
złożony według wzoru wydawnictwa tekst pracy zostanie przekazany autorowi do autoryzacji i korekty,
redakcja zapewnia wysoką jakość edycji wydawanych prac oraz krótki cykl wydawniczy.

Przeciwdziałanie zjawiskom ghostwritingu, guest authorshipu oraz naruszeniom zasad etyki naukowej i praw autorskich

W celu przeciwdziałania nieetycznym zjawiskom ghostwritingu (niewymieniony współautor publikacji), guest authorshipu (współautor wniósł znikomy wkład do publikacji) oraz naruszeniom zasad etyki naukowej i praw autorskich redakcja przedstawia następujące zasady:

główny autor publikacji (autor zgłaszający publikację) jest odpowiedzialny za rzetelne ustalenie i ujawnienie afiliacji wszystkich współautorów oraz ich wkładu w powstanie pracy, roli i procentowego udziału wszystkich współautorów oraz posiadania praw autorskich do materiałów zawartych w publikacji,
zgłaszając pracę do publikacji główny autor publikacji w porozumieniu ze wszystkimi współautorami powinien przedstawić informację o źródłach finansowania publikacji, wkładzie w powstanie publikacji poszczególnych instytucji, przy których autorzy są afiliowani oraz osób, uczelni, instytutów i innych podmiotów (takich jak towarzystwa naukowe, stowarzyszenia i inne),
główny autor publikacji oraz współautorzy są odpowiedzialni za przestrzeganie w swojej publikacji zasad etyki naukowej i dobrych obyczajów, a także za nienaruszanie praw autorskich osób trzecich,
dobrym obyczajem zalecanym przez redakcję jest zamieszczenie w publikacji podziękowań dla wszystkich osób i instytucji, które przyczyniły się do powstania pracy,
zgłoszenie artykułu do publikacji jest równoznaczne z zagwarantowaniem przez autorów spełnienia wszystkich powyższych wymagań dotyczących zasad etyki naukowej i przestrzegania prawa.

Redakcja informuje, że wyżej wymienione zjawiska ghostwritingu, guest authorshipu i naruszania praw autorskich są nieetyczne i stanowią przejaw nierzetelności naukowej, a wszelkie wykryte przypadki będą ujawniane, dokumentowane oraz zgłaszane do odpowiednich instytucji i organizacji.

Deklaracja wersji pierwotnej:

Informuje się, że w odniesieniu do wszystkich publikacji, wydanych w formie papierowej oraz online, wersją pierwotną i główną jest wersja papierowa.

Tytuł:

Zasady pomiarów przepływów powietrza w wyrobiskach kopalnianych. Wybrane sposoby kontroli i kalibracji przyrządów pomiarowych

Autor:

Praca zbiorowa pod redakcją Wacława Dziurzyńskiego: Wacław Dziurzyński, Stanisław Wasilewski, Jerzy Krawczyk, Teresa Pałka, Andrzej Krach, Marek Gawor, Janusz Kruczkowski, Przemysław Skotniczny, Paweł Jamróz, Jakub Janus, Piotr Ostrogórski, Tadeusz Bacia

Statystyka:

ilość stron: 112,
ilość rysunków: 53 (w tym 42 kolorowych),
ilość tabel: 10,
ilość pozycji w spisie literatury: 25.

Streszczenie:

Niniejsza monografia zawiera wyniki badań projektu strategicznego pt. Poprawa bezpieczeństwa pracy w kopalniach, finansowanego przez NCBiR, opracowane w postaci produktów gotowych do wprowadzenia do praktyki górniczej. Celem głównym projektu badawczego nr 9 było opracowanie efektywnej metodyki pomiaru prędkości przepływu powietrza i wyznaczania strumienia objętości powietrza w wyrobiskach górniczych w oparciu o przyrządy pomiarowe i czujniki systemów telemetrycznych. W ramach zadania 3 pod tytułem: Opracowanie zasad pomiarów i badań parametrów powietrza kopalnianego, Etapu 12: Określenie zasad użytkowania, sposobu kontroli i metod kalibracji dla przyrządów pomiarowych i czujników systemów telemetrycznych, podjęto się ujednolicenia zasad prawidłowego wykorzystywania oraz kontrolowania przyrządów pomiarowych wykorzystywanych w podziemnych zakładach wydobywczych. Właściwa ocena strumienia objętości powietrza ma istotne znaczenie i często decyduje o stanie bezpieczeństwa załóg górniczych zatrudnionych pod ziemią. Obecnie kopalnie szeroko stosują anemometry stacjonarne do pomiarów prędkości powietrza z rejestracją wyników w systemach gazometrii automatycznej, stąd istotna jest ocena możliwości wykorzystania tych pomiarów do kontroli prędkości powietrza oraz szacowania strumienia objętości powietrza w wyrobiskach kopalni. Realizacja wymienionych projektów wymagała przeprowadzenia licznych badań eksperymentalnych oraz modelowych m.in. w celu wyznaczenia współczynnika korekcji pomiędzy automatycznym pomiarem prędkości powietrza a uśrednioną wartością prędkości mierzoną anemometrem ręcznym oraz sformułowania dla praktyki górniczej metodyki wyznaczania takiego współczynnika.

W rozdziale 1 przedstawiono metodykę wykonywania pomiaru ręcznego prędkości średniej w wyrobisku wraz z analizą niepewności. W ramach projektu badawczego wykonano szereg eksperymentów pomiarowych w rzeczywistych warunkach kopalń dokonując pomiarów in-situ profili prędkości w miejscach zabudowy anemometrów stacjonarnych z wykorzystaniem wielopunktowego systemu pomiaru profilu prędkości. Prowadzono eksperymenty porównawcze wyznaczania średniej prędkości w przekroju wyrobiska traktując pomiary średniej prędkości systemem wielopunktowym jako referencyjne w stosunku do pomiaru średniej prędkości metodą trawersu ciągłego. Wskazano czynniki mające wpływ na wynik pomiaru średniej prędkości powietrza. Sformułowano zalecenia do metodyki wykonywania pomiarów prędkości średniej z wykorzystaniem metody trawersu ciągłego pozwalające na minimalizację wpływu zewnętrznych czynników na wyniki pomiaru oraz zwiększenie dokładności tych pomiarów, a także ujednolicenie zasad ich przeprowadzania. Przedstawiono również zaktualizowany budżet niepewności dla pomiarów ręcznych prędkości średniej w wyrobisku kopalnianym związany z metodyką i przyrządami pomiarowymi wykorzystywanymi w tego typu pomiarach.

W rozdziale 2 sformułowano wytyczne rozmieszczenia anemometrów stacjonarnych w wyrobiskach kopalnianych oraz w przekroju poprzecznym wyrobiska. Na podstawie pomiarów prędkości powietrza prowadzonych w chodnikach o regularnym przebiegu i braku przeszkód oraz w pobliżu zmian kształtu i pola przekroju poprzecznego, a także w chodnikach z taśmociągiem, wentylacją lutniową itp., określono kształt i zakres zmienności profili prędkości w miejscach pomiarów. Wiele miejsc pomiarów znajdowało się w zasięgu wpływu zmian kierunku przepływu, najczęściej skrzyżowań, głównie prostopadłych chodników, lecz również zakrętów i zmian nachylenia. Na podstawie symulacji 3D przepływu powietrza w wyrobisku oszacowano zasięg wpływu zaburzeń i przeanalizowano właściwości tych zaburzeń w aspekcie ich wpływu na możliwość i dokładność pomiarów prędkości przepływu. W strefach zaburzonego przepływu występują zmienne pola prędkości, niekorzystnie wpływające na dokładność pomiarów. W większości przypadków zasięg ten wynosi od dwóch średnic hydraulicznych przed i pięciu średnic hydraulicznych za źródłem zaburzenia. Przez źródła zaburzeń należy rozumieć: skrzyżowania, zakręty, widoczne zmiany nachylenia wyrobiska, tamy regulacyjne, zainstalowane lub składowane urządzenia o rozmiarze porównywalnym z wymiarem przekroju, a szczególności odrzwia tam bezpieczeństwa. Znajomość rozkładu wektora prędkości strugi powietrza w pobliżu ociosów wyrobiska górniczego ma również istotne znaczenie w aspekcie poprawnego wyznaczania prędkości średniej w wyrobisku. Jak wiadomo, wartość prędkości średniej jest niezbędna (wraz z poprawnie określoną wartością pola przekroju poprzecznego wyrobiska) do wyznaczenia strumienia objętościowego przepływającego wyrobiskiem powietrza.

Rozdział 3 zawiera metodykę wyznaczania oraz zasady uaktualniania współczynnika korekcji pomiędzy automatycznym pomiarem prędkości powietrza anemometrem stacjonarnym a uśrednioną wartością prędkości mierzoną anemometrem ręcznym, która była jednym z głównych celów badawczych projektu. W bieżącej kontroli wentylacji kopalni rejestracje prędkości powietrza i określanie na jej podstawie strumienia objętości powietrza w wyrobiskach są istotne, o ile są one wiarygodne i właściwie reprezentują parametry powietrza i jego zmiany. Monitoring parametrów powietrza w kopalnianych systemach dyspozytorskiego nadzoru z wykorzystaniem stacjonarnych czujników jest ważnym elementem kontroli wentylacji kopalni. Jest to tym bardziej istotne, że obecnie systemy gazometrii są wykorzystywane nie tylko do rejestracji i sygnalizacji zmian prędkości powietrza czy szacowania strumienia objętości mieszaniny powietrzno-gazowej, ale również do automatycznego wyłączania energii elektrycznej w rejonach ścian wydobywczych po przekroczeniu wartości określonych w projektach technicznych. W tej sytuacji wydaje się uzasadnione oraz niezbędne opracowanie jednoznacznych procedur wykorzystania pomiarów prędkości powietrza anemometrami stacjonarnymi systemu gazometrii automatycznej dla celów kontroli przepływu powietrza i oceny jego zmian, w tym także szacowania zmian strumienia objętości powietrza w wyrobiskach kopalni.

Kontynuując rozważania dotyczące pomiarów wentylacyjnych i sposobów podniesienia ich wiarygodności oraz dokładności, w rozdziale 4 sformułowano zasady nadzoru nas przyrządami pomiarowymi stosowanymi w kopalniach. W celu uzyskania jak najwyższej dokładności oraz powtarzalności pomiarów przyrządy pomiarowe muszą być użytkowane w odpowiedni sposób, określony procedurami pomiarowymi. Na podstawie przeglądu przyrządów i zasad stosowanych w praktyce górniczej, w pomiarach wentylacyjnych, zebranych w ankiecie przeprowadzonej w kopalniach, sformułowano elementarne zasady nadzoru i kontroli nad przyrządami pomiarowymi, w tym m.in. metody walidacji i kalibracji urządzeń pomiarowych w warunkach laboratoryjnych i w warunkach ruchowych, w tym także sposobu dokumentowania prowadzonych kontroli i kalibracji. Badania prędkości powietrza prowadzone w projekcie badawczym miały na celu m.in. podniesienie znaczenia pomiarów automatycznych w kontroli wentylacji i ocenę stanu przewietrzania.

Autorzy niniejszej monografii wyrażają przekonanie, że wprowadzenie do praktyki górniczej, opracowanych w ramach projektu strategicznego produktów porządkujących metodykę wykonywania pomiarów i nadzoru nad przyrządami, podniesie znaczenie pomiarów prędkości powietrza w systemach gazometrii oraz pozwoli na poprawę bezpieczeństwa w kopalniach.

Tytuł:

Modelowanie wpływu przestojów frontu eksploatacyjnego na deformację powierzchni

Autor:

Jerzy Cygan

Statystyka:

ilość stron: 90,
ilość rysunków: 52 (w tym 0 kolorowych),
ilość tabel: 2,
ilość pozycji w spisie literatury: 59.

Streszczenie:

Badania deformacji górotworu pod wpływem eksploatacji górniczej prowadzone są w świecie od dawna. W IMG PAN badania zaowocowały wieloma cennymi pracami profesorów: Budryka, Litwiniszyna, Knothego, Smolarskiego oraz innych. Prace te analizują zagadnienie od strony teoretycznej, jak również w oparciu o pomiary i badania modelowe.

Wpływ przestojów frontu eksploatacji górniczej stanowi bardzo ważną dziedzinę mieszczącą się w obrębie problematyki zależności zmian deformacji górotworu od czasu. Zwiększone zainteresowanie wpływem przestojów frontu eksploatacji rozpoczęło się na początku lat 90 XX wieku. Ma to związek z intensyfikacją wydobycia węgla kamiennego i połączonym z tym dużym wzrostem stosowanych prędkości postępu frontu ścianowego.

Bazując na aktualnym stanie wiedzy, można stwierdzić, że opis zjawiska wpływu przestojów frontu eksploatacji jest ciągle niewystarczający. Niniejsza praca stanowi próbę poszerzenia opisu tego zagadnienia. Zagadnienie to jest ważne i interesujące zarówno z punktu widzenia poznawczego, jak i użytkowego (minimalizacja kosztów wydobycia i ochrona powierzchni).

Opis rozważanego w niniejszej pracy problemu dzieli się na następujące części:

omówienie zjawiska wpływów eksploatacji górniczej na powierzchnię oraz metod ich wyznaczania,
przedstawiciele aktualnego stanu wiedzy w dziedzinie wpływu przestojów frontu eksploatacyjnego na powierzchnię i górotwór (rozdział 4),
analiza wpływu przestojów na przebieg wskaźników deformacji górotworu w oparciu o wyniki pomiarów geodezyjnych i tensometrycznych w rejonach górniczych (rozdział 5),
modelowanie matematyczne przestojów w oparciu o model geometryczno-całkowy oraz weryfikacja modelu na podstawie danych pomiarowych (rozdział 6),
modelowanie skutków zjawisk dynamicznych zachodzących w wyniku przestojów frontu eksploatacji w oparciu o numeryczną metodę różnic skończonych (rozdział 7).

W rozdziałach 1-3 przedstawiono metody pomiaru, analizy i modelowania wpływów eksploatacji górniczej na powierzchnię. Przytoczone tu zostały podstawowe definicje wskaźników deformacji terenu pod wpływem eksploatacji. Omówiono sposoby wyznaczania wskaźników deformacji górotworu oraz ich znaczenie. Zaprezentowano klasyfikację metod modelowania i prognozowania wpływów eksploatacji. Informacje tam zawarte stanowią podstawę do rozważań w następnych rozdziałach.

W rozdziale 4 omówiony został zarys rozwoju badań wpływu przestojów frontu eksploatacji na przebieg procesu deformacji. Przytoczone zostały w nim ważniejsze prace z tego zakresu oraz stan zaawansowania badań. Wskazano również ograniczenia możliwości weryfikacji modeli spowodowane brakiem odpowiednich danych pomiarowych.

W rozdziale 5 zaprezentowane zostały wybrane wyniki pomiarów deformacji powierzchni. Pomiary prowadzono w ramach projektu badawczego realizowanego w IMG PAN (w realizacji projektu autor uczestniczył). Zarejestrowane wartości obniżeń powierzchni były mierzone metodami geodezyjnymi, natomiast pomiary odkształceń poziomych były wykonywane tensometrycznie.

Zarówno pomiary geodezyjne (wykonywane w odstępie 1 doby), jak i tensometryczne (wykonywane co 3 godziny) pokazały, że w efekcie zatrzymań frontu eksploatacyjnego w końcu tygodnia i uruchomień frontu na początku następnego tygodnia, następuje bardzo szybka reakcja górotworu. Przejawia się ona dużymi zmianami przyrostów odkształceń i przyrostów obniżeń. Stwierdzony czas reakcji górotworu na zatrzymania frontu był bardzo krótki i wynosił około jedną dobę. Pokazują to wykresy przyrostów obniżeń punktów powierzchni i przyrostów odkształceń poziomych w zależności od czasu. Uzyskany wynik jest odmienny od uznawanych do niedawna poglądów badaczy na ten temat.

W rozdziale 6 przedstawiono modelowanie wpływu przestojów frontu eksploatacji. Do matematycznego opisu wpływu przestojów zastosowany został model geometryczno-całkowy górotworu Knothego z funkcją rozproszenia wpływów w postaci funkcji rozkładu normalnego.

W celu opisania przemieszczeń w czasie zastosowano funkcję czasu, która jest szczególnym rozwiązaniem równania różniczkowego według teorii Knothego oraz jej zmodyfikowaną postać zaproponowaną przez Kowalskiego.

Aby uwzględnić wpływ przestojów frontu eksploatacji, funkcja czasu została odpowiednio zmodyfikowana. Wprowadzono cykliczne momenty zatrzymania i uruchomienia frontu. Zastosowane przekształcenia umożliwiły uzyskanie zależności wskaźników deformacji powierzchni od czasu przy założeniu oddziaływania przestojów frontu eksploatacji na przebieg procesu przemieszczeń górotworu.

Wyniki modelowania obniżeń i odkształceń oraz ich pochodnych po czasie, zamieszczono na wykresach. Pokazują one silne oddziaływanie przestojów frontu na zmiany obserwowanych wskaźników deformacji. Porównanie wyników modelowania z wynikami uzyskanymi w drodze pomiarów pokazuje zgodność zakresów wartości oraz kształtu krzywych.

Rozdział 7 zawiera wskazanie innej drogi poszukiwań w wyjaśnianiu wpływu przestojów frontu na przebieg procesu deformacji górotworu i uszkodzeń obiektów na powierzchni. Zaprezentowany w nim model dynamiczny opisuje skutki procesu pękania warstw piaskowca.

Przestoje frontu eksploatacji są również przyczyną pękania twardych i kruchych warstw skalnych znajdujących się nad wybieranym pokładem węgla. Potwierdzają to obserwacje, w których stwierdza się duży przyrost liczby silnych wstrząsów w górotworze, w wyniku zatrzymania oraz uruchomienia frontu eksploatacji.

Wyniki modelowania dla modelu dynamicznego pokazują bardzo duże zmiany prędkości oraz przyspieszeń przemieszczeń i odkształceń, jako skutek wstrząsów w górotworze.

Zaprezentowane modele geometryczno-całkowy i dynamiczny uzupełniają się wzajemnie i pozwalają na uzyskanie pełniejszego obrazu analizowanego zjawiska.

Zastosowane w pracy modele matematyczne w istotny sposób rozszerzają możliwości (głównie jakościowego) opisu zjawiska wpływu przestojów frontu na przebieg deformacji powierzchni. Złożoność zjawiska powoduje, że w dalszym ciągu jego opis nie jest w pełni satysfakcjonujący. Poprawę efektów modelowania może dać połączenie modeli całkowych z innymi np. budowanymi w oparciu o metody numeryczne i uwzględniające postępujący w trakcie eksploatacji proces niszczenia struktury górotworu.

Dalszy rozwój badań zjawiska wpływu przestoju frontu na przebieg deformacji powierzchni wymaga większej liczby przypadków eksploatacji z odpowiednio zaprojektowanymi pomiarami.

Biblioteka IMG PAN gromadzi książki, czasopisma i prace naukowe pracowników, głównie związane z tematyką działalności Instytutu. Istnieje możliwość wypożyczeń międzybibliotecznych na okres 1 miesiąca.

Kontakt z Biblioteką IMG PAN:

mgr Katarzyna Długosz
Tel.: +48 12 637 62 00 wew. 35
dlugosz@imgpan.pl

Wymienione na stronie internetowej czasopisma i monografie można zakupić w Bibliotece IMG PAN (po wcześniejszym kontakcie).

Prace Instytutu Mechaniki Górotworu PAN (Transactions of the Strata Mechanics Research Institute) publikują wyniki teoretycznych i eksperymentalnych badań dotyczących mechaniki płynów, mechaniki skał, budownictwa na terenach górniczych, stereologii, wentylacji, metrologii, analizy obrazów.

Prace IMG PAN są indeksowane w bazach danych: Index Copernicus, BazTech, PBN/POL-Index.

Indeks: ISSN 1643-1030 (1509-2593 do 2001 r.).

Komitet redakcyjny:

Redaktor naczelny: prof. dr hab. inż. Wacław Dziurzyński,
Sekretarz redakcji: prof. dr hab. inż. Paweł Ligęza,
Redaktor techniczny: lic. Jan Palacz,
Redaktor tematyczny: prof. dr hab. inż. Paweł Ligęza.

Międzynarodowa Rada Naukowa:

prof. Wacław Trutwin (Instytut Mechaniki Górotworu PAN) – Przewodniczący,
prof. Tadeusz Dobrowiecki (Budapest University of Technology and Economics),
prof. Petr Martinec (Institute of Geonics AS CR),
prof. Bolesław Stasicki (DLR German Aerospace Center),
prof. Andrzej Wala (University of Kentucky),
prof. Eleonora Widzyk-Capehart (Commonwealth Scientific and Industrial Research Organisation),
prof. Wacław Dziurzyński (Instytut Mechaniki Górotworu PAN),
prof. Paweł Ligęza (Instytut Mechaniki Górotworu PAN).

Informacje dla autorów:

kompletny materiał do druku powinien zawierać: tytuł pracy, recenzję wydawniczą, tekst zasadniczy oraz tabele i rysunki z podpisami,
prace są dostarczane w formie elektronicznej (zaleca się użycie edytora tekstu Microsoft Word) i w papierowej,
podstawowe założenia przygotowanych tekstów:
- format papieru: A4,
- czcionka tekstu podstawowego: Times New Roman,
- marginesy, akapity, odstępy: dowolne,
- rysunki w formatach: cdr, jpg, tif, bmp lub eps, o maksymalnej szerokości 134 mm,
- rysunki biało-czarne w tekście, kolorowe jako osobna wkładka,
- czcionka przy opisach na rysunkach: Arial CE o wielkości 8-10 pkt,
- wzory matematyczne przygotowane w programie Math Type (lub Microsoft Equation) i umieszczone w tekście zasadniczym.
złożony według wzoru wydawnictwa tekst pracy zostanie przekazany autorowi do autoryzacji i korekty,
redakcja zapewnia wysoką jakość edycji wydawanych prac oraz krótki cykl wydawniczy.

Formularz recenzji oraz kryteria oceny artykułów – plik PDF do pobrania Pobierz

Przeciwdziałanie zjawiskom ghostwritingu, guest authorshipu oraz naruszeniom zasad etyki naukowej i praw autorskich

główny autor publikacji (autor zgłaszający publikację) jest odpowiedzialny za rzetelne ustalenie i ujawnienie afiliacji wszystkich współautorów oraz ich wkładu w powstanie pracy, roli i procentowego udziału wszystkich współautorów oraz posiadania praw autorskich do materiałów zawartych w publikacji,
zgłaszając pracę do publikacji główny autor publikacji w porozumieniu ze wszystkimi współautorami powinien przedstawić informację o źródłach finansowania publikacji, wkładzie w powstanie publikacji poszczególnych instytucji, przy których autorzy są afiliowani oraz osób, uczelni, instytutów i innych podmiotów (takich jak towarzystwa naukowe, stowarzyszenia i inne),
główny autor publikacji oraz współautorzy są odpowiedzialni za przestrzeganie w swojej publikacji zasad etyki naukowej i dobrych obyczajów, a także za nienaruszanie praw autorskich osób trzecich,
dobrym obyczajem zalecanym przez redakcję jest zamieszczenie w publikacji podziękowań dla wszystkich osób i instytucji, które przyczyniły się do powstania pracy,
zgłoszenie artykułu do publikacji jest równoznaczne z zagwarantowaniem przez autorów spełnienia wszystkich powyższych wymagań dotyczących zasad etyki naukowej i przestrzegania prawa.

Deklaracja wersji pierwotnej:

Informuje się, że w odniesieniu do wszystkich publikacji, wydanych w formie papierowej oraz online, wersją pierwotną i główną jest wersja papierowa.